Stel je voor: je moet heel nodig naar het toilet, maar in plaats van dat je rustig zonder zorgen richting het toilet kan, ben je genoodzaakt om eerst nog een kwartier rond te lopen in de hoop een winkel te vinden waar je toiletpapier kan kopen. Het is vanzelfsprekend dat wc-papier gewoon beschikbaar is, omdat het een basisbehoefte is.
Voor menstruatieproducten is dit echter nog steeds niet vanzelfsprekend. Ook deze producten zijn basisbehoeftes, alleen werd dit lange tijd niet als zodanig gezien door de Universiteit van Amsterdam (UvA) en andere Nederlandse universiteiten. Het gaat erg langzaam wat betreft het faciliteren van deze basisbehoefte aan studenten, maar gelukkig gaat de UvA binnenkort 46 extra dispensers met gratis menstruatieproducten plaatsen. Deze komen bij alle toiletten op de begane grond van elk UvA-gebouw. Deze stap in de goede richting is te danken aan studenten die jarenlang actie hebben gevoerd en de UvA onder druk hebben gezet.
Menstruatiearmoede
Menstruatiearmoede is een vrijwel onzichtbaar probleem in Nederland. Als menstruerend individu is het niet alleen een grote aanslag op je lichaam om maandelijks aan bloedverlies te lijden; ook de mentale en financiële impact is groter dan wordt erkend. 1 Uit onderzoek ‘CODE ROOD’ (2024) van de Neighborhood Feminists blijkt dat menstruatiearmoede in Nederland een hardnekkig probleem blijft. Zeker in Amsterdam zijn er veel mensen die geen menstruatieproducten kunnen betalen: ondanks dat het percentage tussen 2022 en 2024 13% gedaald is door een campagne van de gemeente Amsterdam, ligt het nog steeds hoger dan het landelijk gemiddelde. In het onderzoek gaf meer dan 24% van de ondervraagden aan dat het steeds moeilijker wordt om menstruatieproducten te betalen en 21% was zelfs genoodzaakt om onveilige en ineffectieve alternatieven zoals wc-papier of stukken stof te gebruiken. Menstruatiearmoede heeft zelfs zulke verregaande consequenties dat één op de vijf respondenten die geen menstruatieproducten kunnen aanschaffen aangaf dat ze zich noodgedwongen van school of werk moeten afmelden. 2 Door dit soort situaties is er
bijvoorbeeld in Schotland een wet doorgekomen die overheids- en onderwijsinstellingen verplicht om gratis menstruatieproducten aan te bieden. 3 Deze wet ontstond mede door campagnes op scholen en universiteiten. 4
Menstruatiearmoede tegengaan
Menstruatiearmoede blijkt dus niet onoplosbaar: het is geen kwestie van ‘te weinig geld’, maar van ‘willen’ of ‘niet willen’. We zijn blij dat de UvA dit uiteindelijk ook inziet en een eerste stap zet om dit probleem tegen te gaan. Dit ging echter niet zonder slag of stoot. Al sinds 2020 probeert de Centrale StudentenRaad (CSR) gratis menstruatieproducten op alle toiletten te regelen. Het initiatief begon naar aanleiding van een enquête van studentenpartij 020 over menstrueren op de UvA. Uit deze enquête bleek dat 70% van de respondenten ooit verrast werd door hun menstruatie op de campus en geen producten ter beschikking hadden. 5 Desondanks heeft het College van Bestuur (CvB) in 2021 een voorstel van de CSR over het beschikbaar stellen van menstruatieproducten afgewezen. Het ‘excuus’ hiervoor was dat het aanbieden van deze producten gezien zou kunnen worden als een gratis beloning voor medewerkers, die ook van deze toiletten gebruikmaken. Dit zou belastingtechnisch niet mogen. 6
Campagne
Na veel druk vanuit de CSR kwam er in 2022 toch een pilot met verkoop van menstruatieproducten in automaten en zegde het CvB toe te onderzoeken wat het zou kosten om gratis menstruatieproducten in alle toiletten aan te bieden. 7 In 2023 is de campagne wat stilgevallen, wegens het afwachten van de resultaten van de pilot. Destijds was er vertrouwen dat het bestuur de kwestie serieus zou nemen. Helaas bleek dat nog niet het geval. ASVA Studentenvakbond en de CSR begonnen daarom nogmaals een petitie. Deze petitie werd maar liefst 1228 keer ondertekend door
studenten, docenten, studieverenigingen, faculteiten en organisaties die zich bezighouden met menstruatie gelijkheid. Op 13 februari 2024 werd deze petitie gedurende een evenement in samenwerking met vrijwilligersorganisaties Periodic en Neighborhood Feminists overhandigd aan CVB-vicevoorzitter Jan Lintsen om het belang van deze basisbehoefte te onderstrepen. Lintsen gaf toen aan dat de huidige verkoop in automaten volgens hem ‘proportioneel’ was, maar na enig protest deelde hij dat er toch plannen waren om verspreid over alle campussen zes dispensers met gratis
producten te plaatsen. Het gratis beschikbaar stellen is een belangrijke ontwikkeling, maar helaas waren deze zes dispensers vaak leeg. Bovendien waren het er niet genoeg; het was nog niet één dispenser per campus, laat staan één per gebouw.
Hierna is er op 13 juni 2024 een demonstratie op de UvA georganiseerd. Studenten en docenten spraken over hun eigen ervaringen met een tekort aan menstruatieproducten en stelden kritische vragen aan Lintsen over de wijze waarop het bestuur hiermee is omgegaan. Volgens de vraagstellers draagt deze onwil om menstruatieproducten te voorzien bij aan de stigmatisering van menstruatie, terwijl de universiteit juist een voorbeeldrol kan hebben in de normalisatie ervan. Jan Lintsen ontkende het bestaan van een stigma op basis van zijn eigen ervaring: “Ik ervaar dit ook niet als ik in de supermarkt tampons koop voor mijn gezin”. Deze anekdote getuigde van weinig inzicht in de ervaring van menstruerende personen en hoe deze per individu, per gezin en per groep kan verschillen.
Conclusie
Er is dus inmiddels veel werk verzet om menstruatieproducten beschikbaar te stellen op de UvA en dit harde werk wordt eindelijk beloond. Het CSR is sinds het begin van dit jaar in gesprek gegaan met het CvB en heeft het toen voor elkaar gekregen om in deze zomer eindelijk meer dispensers met gratis menstruatieproducten te laten plaatsen. Er is zelfs een plan ontwikkeld om ervoor te zorgen dat de dispensers altijd goed gevuld zijn.
De UvA zet een stap in de goede richting. Het is überhaupt belachelijk dat we zo lang hebben moeten onderhandelen over basisbehoeftes. De hoop is dat in de toekomst elk toilet van menstruatieproducten voorzien wordt. In navolging van Schotland kan de UvA als grootste universiteit van Nederland een aanzet geven tot grootschalige veranderingen op het gebied van toegankelijke menstruatieproducten. Hoewel we zeker tevreden zijn met de nieuwe dispensers, hopen we dat de strijd hiermee nog niet gestreden is.
1 Editie NL. ‘Heftig bloedverlies tijdens de menstruatie: ‘Ik kan een colafles per dag vullen’’. RTL Nieuws.
(30 oktober 2019): 8 pars. [nieuwsartikel], geraadpleegd op 9 april 2025. Beschikbaar via
https://www.rtl.nl/editienl/artikel/4901621/heftig-bloedverlies-menstruatie-campagne-bloedserieus-
colafles-dag.
2 Neighbourhood Feminists. ‘CODE ROOD: Een gids voor het aanpakken van menstruatiearmoede.
Kwantitatief onderzoek naar menstruatiearmoede in Nederland 2024’. (2024). [onderzoeksrapport].
Beschikbaar via https://www.neighborhoodfeminists.com/nl/code-rood-2024-landelijk-onderzoek-en-
aanbevolen-acties/.
3 NOS Nieuws. ‘Gratis tampons en maandverband nu verplicht in Schotland’. (15 augustus 2022): 3 pars.
[nieuwsartikel], geraadpleegd op 12 april 2025. Beschikbaar via https://nos.nl/artikel/2440655-gratis-
tampons-en-maandverband-nu-verplicht-in-schotland.
4 McCole, D. & Jamal, S. ‘Just How Effective is Scotland’s Free Period Product Policy?’. Greater
Govanhill. (11 augustus 2023): 8 pars. [nieuwsartikel], geraadpleegd op 12 april 2025. Beschikbaar via
https://www.greatergovanhill.com/latest/just-how-effective-is-scotlands-free-period-product-policy.
5 Lont, T. ‘Studenten willen gratis maandverband en tampons op de campus’. Folia. (21 februari 2022): 4
pars. [nieuwsartikel], geraadpleegd op 12 april 2025. Beschikbaar via
https://www.folia.nl/actueel/150450/studenten-willen-gratis-maandverband-en-tampons-op-de-campus.
6 Idem.
7 Lont, T. ‘Menstruatieproducten niet gratis, waarschijnlijk wel goedkoop in UvA-automaten’. Folia. (30
maart 2022): 4 pars. [nieuwsartikel], geraadpleegd op 12 april 2025. Beschikbaar via
https://www.folia.nl/actueel/151073/menstruatieproducten-niet-gratis-waarschijnlijk-wel-goedkoop-in-uva-
automaten.